EWARS-csd
(Sistema Resposta no Alerta Sedu) ba Moras sensitivu ba klima
Ambito de Servisus
EWARS inklui iha ámbitu Prontidaun no nasaun nia Resposta ba Surtu. Sistem nee desenhadu maneira efetivu no forma convivial atu predisaun epidemia moras hodi sensível ba klima, hanesan dengue, chikungunya, Zika, kólera, malária, no sel-seluk. Konsetualizasaun EWARS baseia ba ligasaun biolójiku entre mudansa iha kondisaun klima no manifestasaun ba surtu moras iha área/ populasaun espesífiku. EWARS, ne’e hein, entendidu la’ós de’it hanesan sistema estatístiku maibé mós hanesan sistema informasaun hodi apoia desizaun instituisaun saúde nivel nasionál no lokál, hodi hametin sira atu halo asaun ba mitigasaun impaktu husi surtu moras nebe besik mai.
Objetivu
Ferramenta prediksaun ida-ne'e hakarak atu: (i) fortalese sistema vijilánsia ba moras sensitivu klima nian; no (ii) hasai kontrolu moskito sedu-sedu liu ho fortalese koordenasaun entre parte interessadu hotuhotu, hanesan epidemiólogu lokál, meteorólogu, entomológu, ajénsia jestaun nasionál no lokál ne'ebé halo avaliasaun ba risku no dezenvolve estratéjia resposta, no komunikasaun públiku atu disemina no alerta dadus.
Tanba sa mak persija?
Doenças infekciozas sensíveis ba klima mak iha dadaun ne'e espalla
maka'as liu iha mundu, ho balun liu metade populasaun mundu nain
sira moris iha área risku dengue no ezemplu seluk nian. Ho mudansa
klimátika, doenças sira ne'ebé hanesan ne'e nafatin espalla no sai
todan ba saúde komunidade nian. Di'ak liu atu iha instrumentu ne'ebé
bele predikta bainhira no fatin ne'ebé surtu bele okontese, atu prepara
di'ak liu programa kontrola ba komunidade sira.
Bai-bain, programa kontrolu vektor nasiunál iha ne'e normalmente
orienta husi kazu reportadu, ne'ebé dala barak halo deit estimisaun
nebe iha. EWARS atu haree iha montante, liu-liu antes, atu prevee kazu
sabotajen bazeiadu ba sinais alarme sira hanesan dadus meteorolójiku,
epidemiológiku, no entomológiku, ne'ebé bele lori liu orientasaun hodi
responde ho estrutura sira iha tempu no espasu, molok moras sira
manifestasaun.
Funsaun sira
EWARS konstrui algoritmu prediksaun ne'ebé espesífiku dadus no área, uzadu dadus moras históriku, no hamosu tan sira-nia asosiasaun ho indikadór alarm (ne'ebé funsaun hosi kuadru instrumentu 1 iha nasaun ka sentrál nível). Tan liután, EWARS imprega dadus alarm prospektivu (semanal), hanesan temperatura média, umidade, udan been, índise ovitrap, entre outros, atu halo predisaun kona-ba surtu oinmai (ne'ebé funsaun hosi kuadru instrumentu 2 iha nível distritál). EWARS uza sistema modelu forte ho interface fácil utiliza atu fasilita haree dadus husi trabalhador saúde iha liña frente no uzu dadus ba resposta lokál apropriada. Nia fó potensiál atu hadi'a kolaborasaun iha nivel rejionál (ezemplu, vijilánsia rejionál, sira nebe fornesementu dadus, resposta conjuta, no seluk tan) ba vijilánsia no resposta, ho aplika abordajen multisectoral sira.
Dezeinho hosi
EWARS utiliza abordajen koesaun no koo-produsaun nian, hamutuk ho UNICEF/UNDP/World Bank/WHO Special Programme for Research and Training in Tropical Diseases (TDR) no World Health Organization’s Climate Change and Health Unit. Ita-nia dezenvolvimentu involve nasaun endemis, Universidade Freiburg (Alemaña) no Universidade Gothenburg (Suéka), no involve mos prinsipál interesado sira nune’e hanesan World Meteorological Organization, IT experts, no entidade endémiku parseiru sira (Ministériu Saúde, Jestor saúde distritál, no meteorológiku no entomológiku lokál) iha rejiaun lima WHO nian. Progreso dezenvolvimentu benefisia husi feedback utilizadór nian, inklui rekomendasaun ba melhoramentu liutan.
Lansamenetu
EWARS dezenvole ona, uza no halo validasaun hosi tinan 2012 iha nasaun 17 nebé iha rejiaun OMS hanesan rejiaun Afrika, Amérika, Mediterrâneo Oriente, Sudeste Ázia no Pasífiku Osidental, no sei taka total implementasaun tomak iha plataforma vijilánsia nasionál iha Kolumbia, Repúblika Dominikana, Méxiku no Tailándia.
Asesu
EWARS maka instrument gratuitu hp asesu livre, mak baseia iha Software R gratuitu, kria ho objetivu atu atribui propriedade nian ida ne’ebe’ iha nia prosesu.
Alvu utiliza
Nasaun Ministerio Saude no manajer saude distrito
Nasaun sira
Nasaun tropikál no sub-tropikál hotu-hotu nebe risku ba moras sensitivu ba klima. EWARS agora uza dadaun iha rejiaun lima hosi rejiaun ne’en OMS nian(hare iha leten).
Lingua
Versaun jeneriku Ingles oferese, maibé tipikamente uluk hetan iha servidór lokál nasaun, lian lokál bele uza. Por ezemplu, Repúblika Dominikana no Méxsiku iha instrumentu ne'e iha Espanhól no Tailándia iha Tailandés.
Karikula ida kona-ba karakteristika Tékniku
Iha essensia, EWARS dezenvolve iha nune'e atu integra ho atividade rutina iha nasaun, iha ne'e mak laiha aumenta tan servisu ou esforsu iha programa kontrolu nasionál ne'ebé la'o tiha ona. Aplikasaun ne'e fasilita dalan fasil ba nia interfás amigável (liu de'it esforsu mínimu kalibrasaub ka rekerimentu aplikasaun) no bele iha server lokál ne'ebé importante tan liu hodi ministériu saúde no distrito/munisípiu liga digitalmente hodi troka informasaun no monitorizasaun.
Interoperabilidade
Nia desenha ho fleksibilidade nune'e nasaun bele monitoriza senyales alarme iha sentrál ho nível lokál. Hanesan komum, Ministériu Saúde ou Instituto Nasionál Saúde mak hanesan nível sentrál hodi monitoriza prosesu ne'e, maibé nível distritu uluk tanba iha akordu ho nível sentrál. Nasaun boot liu hanesan India bele haree estadu sira atu atua hanesan nível sentrál hodi alinha ho distritu ho lokálidade ida idak nian ne'ebé boot. Kompatibilidade ho sistema vijilánsia DHIS2 mós mak hetan atinjimentu ona.
Kobertura Servisu
Unidade WHO/Mudansa Klimátika no Saúde (CCH) no TDR sei superviza prosesu administrasaun nian, samuray no universidade parseiru Freiburg no Gothenburg sei manten tekniku no operasional, no oferese perísia kona-ba bazeia, formasaun no resposta. TDR apoia investigasaun implementasaun ba evalua viabilidade, akseitabilidade no impaktu iha uza EWARS no WHO/CCH sei hetan ajuda ba asesu ba dadus meteorolojia.
Seguransa no privasidade
Ho instrumentu ne'e mak propriedade 100% husi uza-na'in no upload iha server lokál, nune'e nasaun sira bele kontrola sira-nia dadus, asegura seguransa no privasidade. Instrumentu ne'e dezain liután atu permite asesu seguru no iha komunikasaun entre distritu sira ou seja, ministériu saúde iha poder administrativu atu haruka uza-na'in no password.
Karakteristika Prinsipal
Jestaun dadus no relatorio
• Servisu EWARS nudar subset programa vijilansia nasional
• Bainhira presiza informasaun simpels ba tempu no área espes
ífiku (iha formatu Excel), aplikasaun ida nee mos nia funsaun
hanesan dadus sentral/bele rai informasaun provavel.
• Organiza dadus alimentasaun ho maneira automatizadu, liga
no fornece dadus entre programa vijilánsia no entidade
meteorolójiku/a ou entomolójiku/a, ne'ebé poupa tempu no
esforsu no mihis konsisténsia dadus.
Disponibilidade no suporta
• Instrumentus/feramenta nee serie relatorio publika
(disponivel iha website OMS), video ba treinamentu nian (You
Tube no EWARS GitHub) no apresentaun PowerPoint gravada
hosi antes ba orienta nian uza instalasaun, kalibrasaun no
interpretasaun ba parametru nian.
• Ekuipa EWARS fornese akompañamentu mensal no asistensi
técnika
Personalizasaun ho fleksibilidade.
• Instrumentu nee depende ba server local (nebe existi ona)
• Pesoal IT iha nasaun mak halo parte atu hatene atributu husi
instrument no ba lori parte iha prosesu instalasaun
• Instrumentu ne’e desenha ho nune’e atu la persiza
manutensaun adisionál ka independente tanba alinha ho
rutina tarefas IT server nasionál nian
Seguransa no Compliance
• Dadus lokaliza iha nasaun nebe nain. Tanba ne’e, seguransa
dadus kontinua tuir protocol nasaun nian. Instrumentu
fornesedor dalan ba aumenta aspetu seguransa ba utizador
sira, maibe kontrola tomak ne’e ba sira e oinsa atu kontrola
sira.
Jestaun utilizadór.
• La iha limitasaun ba numero ema nebe uza, depende ba
kapasidade server Nia.
Tanba automatiku hosi aspetu dadus nian, sentrál (Ministériu
Saúde) sei halo kalkulasaun semiautomátiku dala ida kadatinan, se lae, la presiza atividade jest
aun espesífiku seluk.